Mahkeme salonlarında
yargıcın hemen arkasında “Adalet mülkün temelidir.” yazısını hemen
görürüz. Buradaki mülk, Devlet’tir. Ve
Türk tarihinin her döneminde en önemli kavram olmuştur.
Bu sözden biz
devletin yaşayabilmesi için en önemli unsurun Adalet olduğunu hatta devletin
temeli olduğunu ve her dönem ne kadar önemli olduğunu anlıyoruz.
Türk tarihinin ilk siyasi kitabı olan Kutadgu Bilig’in içerisinde çok özel ve
önemli bir bölümü içermektedir. Zira ülkeler adaletle idare edilmedikleri
sürece doğacak kargaşa, karışıklık ve
kaos ortamı orada bulunan insanların huzursuzluğuna sebebiyet verir. Kutadgu
Bilig’de Kün-Togdi yani hükümdar sembol olarak adaleti, kanunu temsile
yetkilidir. Bu bile Türk devlet anlayışında adaletin ne anlam ifade ettiğini açıkça
göstermektedir.
Adalet, devlet
kültürümüzde vazgeçilmez ön koşullardan biri olarak gerek ferdi, gerekse de
toplumsal hayatta en önemli unsurların başında gelmektedir.
Adalet, “bir şeyi yerli
yerine koymak, her hakkı hak sahibine vermektir.” Hüküm ve davranışlarında
tarafsız ve ilkeli olma, eşitliği gözetmektir. Menfaat, yakınlık, düşmanlık,
vb. nedenlerin etkisinden uzak kalmak ve doğru ve dürüstçe iş yapmaktır.
Kutadgu Bilig’de Yusuf
Has Hacip, kanunun vazgeçilmez olduğuna ve gerekliliğine dikkat çekmiştir.
Kutadgu Bilig’e göre, “adalete atıfta bulunan kanun göğün direğidir; kanun bozulursa
gök yerinde duramaz. Beylik kanun ile ayakta durabilmektedir. Kanun su gibidir;
zulüm ise ateş gibi her şeyi mahveder; sen berrak su akıttın ve ateş söndü.
Böylece hükümdar memleketini düzenledi ve tanzim etti; halkı zenginleşti; o
devirde kurt ile kuzu aynı yerden su içti. Bak dünyaya, tam bir saadet kuşağı
başladı; kurt ile kuzu bir arada yaşadı”
Kutadgu Bilig’de idare
edenin-hükümdarın- önde gelen vasıflarından biri “hilm” yanı halkına karşı
yumuşak olmasıdır. Çünkü, halka hâkim olmak, yumuşak tavır ve yumuşak bir dil
ve ancak tevazu ile mümkündür.
Kutadgu Bilig’de,
hükümdarın görevini icra ederken kurallarla bağlı olduğunu belirtilmektedir.
Ayrıca, halkı adil kanunlar ile yönetmesi, yönetirken bir sınıfı diğer bir
sınıf üzerinde tutma ve kamu düzeninin sağlanması konularında sorumluluklar
alması ve bunları adalet ilkelerinden ödün vermeden yerine getirmesi gerektiği
belirtilmektedir.
Kutadgu Bilig’de adalet
unsuru törenin doğru ve nesnel olarak uygulanmasıdır. Söz konusu olan adalet
hükümdarın bir lütfu değil, törenin, yani kanunun doğru ve tarafsız olarak
uygulanmasıdır.
Kutadgu Bilig’e göre Bey
Affedici, Cömert, Sabırlı, Vefakar , Faziletli, Mütevazi, Tok gözlü ve Haya
sahibi, Kötü alışkanlıkları olmamalı, Tatlı dilli doğru sözlü olmalı, Dikkatli
ve İhtiyatli, Zalim olmamalı, öfkesine yenik düşmemeli ve nihayet ADİL
olmalıdır.
Binlerce yıllık kadim
devlet geleneğimiz içerisinde Yaradan bizi Kün-doğdi’lardan uzak etmesin….