Türkistan,  “Türklerin Orta Asya’da yaşadığı bölge” olarak bilinir. Hazar Denizi’nden bugünkü Moğolistan’a uzanan bölgedir. Güneyi Afganistan’a kadar uzar, kuzeyi bugünkü Kazakistan’ı kapsar. Türkistan 18. yüzyıla kadar sürekli bir Türk hakimiyeti altında yaşamıştır. Batısı 1700’lü yılların başından itibaren Rusya tarafından işgal edilmiştir. Bugün “Batı Türkistan”da dört bağımsız Türk devleti bulunmaktadır: Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan.

Türkistan’ın doğusu ise 1750’li yıllardan itibaren Çin saldırılarına uğramıştır. “Sincan” olarak isimlendirilen Doğu Türkistan 1.6 milyon kilometrekarelik çok büyük bir bölgedir. Türkiye’nin ise 2 katıdır.

Kısa Tarihi:

MÖ 300-MS 550: Hunlar, 

550-750: Göktürkler
750-850: Göktürkler-Uygurlar, 

850-900: Uygurlar, 
900-1200: Uygurlar-Karahanlılar, 
1200-1230: Karahitaylar, 

1230-1515: Çağatay Hanlığı, 

1514-1680: Yarkent Hanlığı, 

1680-1750: Türk-Çağatay beylikleri arasında bölünme, 

1750-1933: Çin saldırıları, Çin işgali ve Türk direnişi,

 1933-1934: Bağımsız Doğu Türkistan İslam Devleti,

 1934-1944: Çin hakimiyeti,

 1944-1949: Bağımsız Doğu Türkistan Cumhuriyeti, 

1949: Doğu Türkistan Devleti’nin Mao önderliğindeki Çin Devrimi’ni desteklemesi ve Çin Halk Cumhuriyeti’ne katılması, 

1949-2018: Çin hakimiyeti

Doğu Türkistan’ın Orta Asya Tablosundaki Yeri 

Doğu Türkistan’ın Orta Asya ülkelerinden Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ile doğrudan sınırları bulunmaktadır. Komünist Çin yönetimi döneminde, çeşitli siyasi nedenlerle göç eden bir milyon civarında Uygur Türkü halen Orta Asya ülkelerinde yaşamaktadır. Bunlar Doğu Türkistan’da kalan akraba ve eş dostlarıyla yakın iletişim içerisindedirler. Çin ile Orta Asya ülkeleri arasında sürdürülen ticari faaliyetler de Doğu Türkistanlılarla bölge halkı arasındaki iletişimi güçlendirmektedir. Dolayısıyla Orta Asya’da yaşanan her siyasi hadise ister istemez Doğu Türkistan’ı etkileyecektir. Orta Asya ülkelerinin bağımsızlığını kazanması hem Orta Asya ülkelerinde yaşayan Uygur Türkleri için, hem de Doğu Türkistan Türkleri için büyük bir ilham kaynağı olmuştur. Kazak, Kırgız ve Özbek gibi Türk boylarının bağımsız olması Uygur Türkleri arasında bağımsızlık isteklerini kamçılamıştır, kendilerinin de bağımsız olma haklarının olduğunu bir kere daha idrak etmişlerdir. Afganistan, özellikle Pakistan ile Hindistan arasında ihtilaf konusu olan Keşmir bölgesinde faaliyet gösteren Uygur silahlı gruplarının gün geçtikçe güçlenmesi Çin’i ürkütmekte, Doğu Türkistan üzerindeki kontrolü sıkılaştırmaya yöneltmektedir.

 Doğu Türkistan’ın Coğrafi Yapısı 

Doğu Türkistan’ın yüz ölçümü, Çin kaynaklarına göre, 1,660,000 kilometre karedir. Bunun yüzde 30’u çöl, yüzde 5’i ormanlık alan, yüzde 2,41 ekilebilir alandır. Doğu Türkistan’ın, doğuda Çin’in Gansu, Qinghai eyaletleriyle, kuzeyde Moğolistan, Rusya ile; batıda Kazakistan, Kırgızistan, Afganistan, Tacikistan, Pakistan ile; güney ve güney doğuda Hindistan ve Tibet ile sınırları bulunmaktadır. Doğu Türkistan’ın genel nüfusu, Çin kaynaklarına göre, 20 milyon civarındadır. Ancak gerçek rakam bunun çok üzerindedir. 

Doğu Türkistan’ın Stratejik önemi 

Doğu Türkistan Budist medeniyeti, Hıristiyan medeniyeti, İslam medeniyeti ve Hint medeniyetinin buluşma noktasında yer almaktadır. Doğu Türkistan, aynı zamanda Uzak Doğu’nun batıya, batının da Uzak Doğu’ya açılan kapısıdır. Çin için gereken önemli enerji kaynakları Doğu Türkistan’dadır ve aynı zamanda Doğu Türkistan Çin’i batı kaynaklı tehditlerden koruyan bir kalkandır. Orta Asya için ise, Doğu Türkistan, doğudan gelecek Çin tehdidine karşı bir kalkandır. Dolayısıyla tarihte bu bölge Rusya, Çin ve İngiltere arasında kapışılan bölge olmuştur. 

Doğu Türkistan’ın İdari Yapısı 

Doğu Türkistan bugün Çin sınırları içerisinde yer alan bir özerk bölgedir. Resmi adı Xinjiang Uygur Otonom Rayoni(Şincan Uygur Otonom Bölgesi)dir. 1 Ekim 1955 tarihinde kurulmuştur.

Doğu Türkistan’ın Ekonomik Yapısı 

Doğu Türkistan’ın ekonomisi tarıma dayalı bir ekonomidir. Bu bölgede buğday, pirinç, pamuk, arpa, mısır, pancar, kendir, elma, üzüm, şeftali, incir, armut, kavun, karpuz yetiştirilmektedir. Doğu Türkistan’ın kuzey bölgelerinde ise hayvancılık ağırlıklıdır. Bugün bu bölgede büyük ve küçükbaş olmak üzere 60 milyon hayvan bulunmaktadır. Bunların yanı sıra, ticaret de Doğu Türkistan ekonominin önemli bir kısmını teşkil etmektedir. Urumçi, Kaşgar ve Hoten önemli ticaret merkezleridir.

Doğu Türkistan’ın Etnik yapısı 

Çin’in resmi rakamlarına göre, Doğu Türkistan’ın 1996 yılına ait nüfusunun dağılımı şöyledir: 
1. Türk nüfusu: Uygurlar: 7,916,013 ; Kazaklar: 1,258,521 ; Kırgızlar: 160,483 ; Özbekler: 13,498 ; Tatarlar: 4,700 

2. Çinliler: Han: 6,432,816 (Buna Üretim ve İnşaat Ordusu mensupları dahil değildir); Müslüman Çinliler: 760,181

 3. Diğerleri: Moğol:155,415; Mançu:20,559; Rus: 9206; Şibe:38,854; Dağur: 6386; Tacik: 38,900 
Bunlar Çin hükümetinin ilan ettiği rakamlardır. Ancak gerçek rakamlar bundan farklıdır. 

Doğu Türkistan’ın Güncel Sorunları 

-Doğu Türkistan özerk bölgedir. Ama özerklik hak ve yetkileri çiğnenmiştir. 
-Devletin bölgeye yönelik göçü teşvik politikası devam etmektedir. Bugün Doğu Türkistan’a yerleştirilen Çinli göçmenler, bölgenin nüfus dengesini ciddi bir biçimde bozmaktadır. 
-Doğu Türkistan’a yerleştirilen Çinli göçmenler çok ciddi sosyal sorunlara yol açmaktadır. Yoğun göç nedeniyle, Doğu Türkistan Türkleri topraklarından mahrum kalmakta, işsizlik başta olmak üzere, eğitim, kültür ve güvenlik sorunları giderek ağırlaşmaktadır.

-Nükleer denemelerden kaynaklanan sarılık salgını ve kanser vakaları korkutucu boyutlardadır. 1988 yılı itibariyle bu hastalıklara yakalanan 122 bin kişinin yüzde 54’ü hayatını kaybetmiştir . 

-Doğu Türkistan Türklerinin eğitim hak ve imkanları kısıtlanmaktadır. Paralı eğitimin yanı sıra, Çince eğitimin uygulamaya konulması, Uygur Türklerinin eğitimine darbe vurmuştur. Çin Doğu Türkistan’da Çince eğitim politikasını uygulamaya koymuştur. Bu politikanın, Uygur Türklerinin kültür seviyesini yükseltmeye ve çağa ayak uydurmalarına yönelik olduğu söylenmekte ise de, Uygur Türkleri buna kuşkuyla bakmaktadır. Asimilasyon politikasının uygulanmakta olduğu bir ortamda, Çince eğitimin uygulamaya konması Doğu Türkistan Türklerinin itirazlarına yol açmıştır.

-Doğu Türkistan Türk nüfusunun tamamı müslümandır. Dini ibadetlerini yerine getirmede özgür değillerdir. Devlet memuru Müslümanların namaz kılması, oruç tutması yasaklanmış durumdadır. Aşırı göçün sebep olduğu işsizlik, ahlaksızlık, fuhuş, içki ve uyuşturucu belasına karşı dini telkin ve İslami yaşam köktencilik ve terör bahanesiyle engellenmektedir. 
- Doğal kaynaklar talan edilmektedir. Doğu Türkistan’da bugüne kadar keşfedilen maden ve ocakların sayısı 138 çeşittir. Çin kömür ve petrol ihtiyacının yüzde 25’ini bu bölgeden karşılamaktadır. Ama kullanılan doğal kaynaklardan bölgeye ayrılan pay yeterli değildir.

Gazzede ki, Suriye’ de ki çocukların ne kadar yaşama hakkı varsa Urumçi’de ki Kaşgar’da ki çocuklarında o kadar yaşama hakkı vardır. Dünya’nın özellikle Türk dünyasının bu konuda daha duyarlı olmasını bekliyoruz.

Çin baskısı altında ki Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur Türkü kardeşlerimize Allahtan rahmet diliyoruz. Bir an önce bu kan durmalı, Allah yar ve yardımcıları olsun.