Türkistan,
“Türklerin Orta Asya’da yaşadığı bölge”
olarak bilinir. Hazar Denizi’nden bugünkü Moğolistan’a uzanan bölgedir. Güneyi
Afganistan’a kadar uzar, kuzeyi bugünkü Kazakistan’ı kapsar. Türkistan 18.
yüzyıla kadar sürekli bir Türk hakimiyeti altında yaşamıştır. Batısı 1700’lü
yılların başından itibaren Rusya tarafından işgal edilmiştir. Bugün “Batı
Türkistan”da dört bağımsız Türk devleti bulunmaktadır: Kazakistan,
Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan.
Türkistan’ın
doğusu ise 1750’li yıllardan itibaren Çin saldırılarına uğramıştır. “Sincan”
olarak isimlendirilen Doğu Türkistan 1.6 milyon kilometrekarelik çok büyük bir
bölgedir. Türkiye’nin ise 2 katıdır.
Kısa Tarihi:
MÖ 300-MS 550: Hunlar,
550-750: Göktürkler
750-850: Göktürkler-Uygurlar,
850-900: Uygurlar,
900-1200: Uygurlar-Karahanlılar,
1200-1230: Karahitaylar,
1230-1515: Çağatay Hanlığı,
1514-1680: Yarkent Hanlığı,
1680-1750: Türk-Çağatay beylikleri arasında bölünme,
1750-1933: Çin saldırıları, Çin işgali ve Türk direnişi,
1933-1934: Bağımsız
Doğu Türkistan İslam Devleti,
1934-1944: Çin
hakimiyeti,
1944-1949: Bağımsız
Doğu Türkistan Cumhuriyeti,
1949: Doğu Türkistan Devleti’nin Mao önderliğindeki Çin Devrimi’ni
desteklemesi ve Çin Halk Cumhuriyeti’ne katılması,
1949-2018: Çin hakimiyeti
Doğu
Türkistan’ın Orta Asya Tablosundaki Yeri
Doğu
Türkistan’ın Orta Asya ülkelerinden Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ile
doğrudan sınırları bulunmaktadır. Komünist Çin yönetimi döneminde, çeşitli
siyasi nedenlerle göç eden bir milyon civarında Uygur Türkü halen Orta Asya
ülkelerinde yaşamaktadır. Bunlar Doğu Türkistan’da kalan akraba ve eş
dostlarıyla yakın iletişim içerisindedirler. Çin ile Orta Asya ülkeleri
arasında sürdürülen ticari faaliyetler de Doğu Türkistanlılarla bölge halkı
arasındaki iletişimi güçlendirmektedir. Dolayısıyla Orta Asya’da yaşanan her
siyasi hadise ister istemez Doğu Türkistan’ı etkileyecektir. Orta Asya
ülkelerinin bağımsızlığını kazanması hem Orta Asya ülkelerinde yaşayan Uygur
Türkleri için, hem de Doğu Türkistan Türkleri için büyük bir ilham kaynağı
olmuştur. Kazak, Kırgız ve Özbek gibi Türk boylarının bağımsız olması Uygur
Türkleri arasında bağımsızlık isteklerini kamçılamıştır, kendilerinin de
bağımsız olma haklarının olduğunu bir kere daha idrak etmişlerdir. Afganistan,
özellikle Pakistan ile Hindistan arasında ihtilaf konusu olan Keşmir bölgesinde
faaliyet gösteren Uygur silahlı gruplarının gün geçtikçe güçlenmesi Çin’i
ürkütmekte, Doğu Türkistan üzerindeki kontrolü sıkılaştırmaya yöneltmektedir.
Doğu Türkistan’ın Coğrafi Yapısı
Doğu
Türkistan’ın yüz ölçümü, Çin kaynaklarına göre, 1,660,000 kilometre karedir.
Bunun yüzde 30’u çöl, yüzde 5’i ormanlık alan, yüzde 2,41 ekilebilir alandır.
Doğu Türkistan’ın, doğuda Çin’in Gansu, Qinghai eyaletleriyle, kuzeyde
Moğolistan, Rusya ile; batıda Kazakistan, Kırgızistan, Afganistan, Tacikistan,
Pakistan ile; güney ve güney doğuda Hindistan ve Tibet ile sınırları
bulunmaktadır. Doğu Türkistan’ın genel nüfusu, Çin kaynaklarına göre, 20 milyon
civarındadır. Ancak gerçek rakam bunun çok üzerindedir.
Doğu Türkistan’ın Stratejik önemi
Doğu
Türkistan Budist medeniyeti, Hıristiyan medeniyeti, İslam medeniyeti ve Hint
medeniyetinin buluşma noktasında yer almaktadır. Doğu Türkistan, aynı zamanda
Uzak Doğu’nun batıya, batının da Uzak Doğu’ya açılan kapısıdır. Çin için
gereken önemli enerji kaynakları Doğu Türkistan’dadır ve aynı zamanda Doğu
Türkistan Çin’i batı kaynaklı tehditlerden koruyan bir kalkandır. Orta Asya
için ise, Doğu Türkistan, doğudan gelecek Çin tehdidine karşı bir kalkandır.
Dolayısıyla tarihte bu bölge Rusya, Çin ve İngiltere arasında kapışılan bölge
olmuştur.
Doğu
Türkistan’ın İdari Yapısı
Doğu
Türkistan bugün Çin sınırları içerisinde yer alan bir özerk bölgedir. Resmi adı
Xinjiang Uygur Otonom Rayoni(Şincan Uygur Otonom Bölgesi)dir. 1 Ekim 1955
tarihinde kurulmuştur.
Doğu
Türkistan’ın Ekonomik Yapısı
Doğu
Türkistan’ın ekonomisi tarıma dayalı bir ekonomidir. Bu bölgede buğday, pirinç,
pamuk, arpa, mısır, pancar, kendir, elma, üzüm, şeftali, incir, armut, kavun,
karpuz yetiştirilmektedir. Doğu Türkistan’ın kuzey bölgelerinde ise hayvancılık
ağırlıklıdır. Bugün bu bölgede büyük ve küçükbaş olmak üzere 60 milyon hayvan
bulunmaktadır. Bunların yanı sıra, ticaret de Doğu Türkistan ekonominin önemli
bir kısmını teşkil etmektedir. Urumçi, Kaşgar ve Hoten önemli ticaret
merkezleridir.
Doğu
Türkistan’ın Etnik yapısı
Çin’in resmi rakamlarına göre, Doğu Türkistan’ın 1996 yılına
ait nüfusunun dağılımı şöyledir:
1. Türk nüfusu: Uygurlar: 7,916,013 ; Kazaklar:
1,258,521 ; Kırgızlar: 160,483 ; Özbekler: 13,498 ; Tatarlar: 4,700
2. Çinliler: Han: 6,432,816 (Buna Üretim ve İnşaat Ordusu
mensupları dahil değildir); Müslüman Çinliler: 760,181
3. Diğerleri: Moğol:155,415; Mançu:20,559; Rus: 9206;
Şibe:38,854; Dağur: 6386; Tacik: 38,900
Bunlar Çin hükümetinin ilan ettiği rakamlardır.
Ancak gerçek rakamlar bundan farklıdır.
Doğu
Türkistan’ın Güncel Sorunları
-Doğu
Türkistan özerk bölgedir. Ama özerklik hak ve yetkileri çiğnenmiştir.
-Devletin bölgeye yönelik göçü teşvik politikası
devam etmektedir. Bugün Doğu Türkistan’a yerleştirilen Çinli göçmenler,
bölgenin nüfus dengesini ciddi bir biçimde bozmaktadır.
-Doğu Türkistan’a yerleştirilen Çinli göçmenler
çok ciddi sosyal sorunlara yol açmaktadır. Yoğun göç nedeniyle, Doğu Türkistan
Türkleri topraklarından mahrum kalmakta, işsizlik başta olmak üzere, eğitim,
kültür ve güvenlik sorunları giderek ağırlaşmaktadır.
-Nükleer
denemelerden kaynaklanan sarılık salgını ve kanser vakaları korkutucu
boyutlardadır. 1988 yılı itibariyle bu hastalıklara yakalanan 122 bin kişinin
yüzde 54’ü hayatını kaybetmiştir .
-Doğu
Türkistan Türklerinin eğitim hak ve imkanları kısıtlanmaktadır. Paralı eğitimin
yanı sıra, Çince eğitimin uygulamaya konulması, Uygur Türklerinin eğitimine
darbe vurmuştur. Çin Doğu Türkistan’da Çince eğitim politikasını uygulamaya
koymuştur. Bu politikanın, Uygur Türklerinin kültür seviyesini yükseltmeye ve
çağa ayak uydurmalarına yönelik olduğu söylenmekte ise de, Uygur Türkleri buna
kuşkuyla bakmaktadır. Asimilasyon politikasının uygulanmakta olduğu bir
ortamda, Çince eğitimin uygulamaya konması Doğu Türkistan Türklerinin
itirazlarına yol açmıştır.
-Doğu
Türkistan Türk nüfusunun tamamı müslümandır. Dini ibadetlerini yerine getirmede
özgür değillerdir. Devlet memuru Müslümanların namaz kılması, oruç tutması
yasaklanmış durumdadır. Aşırı göçün sebep olduğu işsizlik, ahlaksızlık, fuhuş,
içki ve uyuşturucu belasına karşı dini telkin ve İslami yaşam köktencilik ve
terör bahanesiyle engellenmektedir.
- Doğal kaynaklar talan edilmektedir. Doğu
Türkistan’da bugüne kadar keşfedilen maden ve ocakların sayısı 138 çeşittir.
Çin kömür ve petrol ihtiyacının yüzde 25’ini bu bölgeden karşılamaktadır. Ama
kullanılan doğal kaynaklardan bölgeye ayrılan pay yeterli değildir.
Gazzede
ki, Suriye’ de ki çocukların ne kadar yaşama hakkı varsa Urumçi’de ki Kaşgar’da
ki çocuklarında o kadar yaşama hakkı vardır. Dünya’nın özellikle Türk
dünyasının bu konuda daha duyarlı olmasını bekliyoruz.
Çin
baskısı altında ki Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur Türkü kardeşlerimize
Allahtan rahmet diliyoruz. Bir an önce bu kan durmalı, Allah yar ve
yardımcıları olsun.