Türk
savunma sanayinin temelini 15. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’na kadar
götürmekteyiz. Kurumun çekirdeğini, İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan
Mehmet tarafından kurulan Top Dökümhanesi oluşturmaktadır. O zamanki adı “Top Asithanesi”
olan Tophane, faaliyetini Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarına kadar
sürdürmüştür.
Harp sanayii ,
Tophane-i Amire Müşirliği, (1832)
Tophane-i Amire Nazırlığı, (1908)
İmalat-ı Harbiye Müdüriyeti
Umumiyesi, (1909)
Askeri Fabrikalar Umum Müdürlüğü,
(1921)
MKE Kurumu Genel Müdürlüğü (1950)
unvanları altında günümüze kadar
gelmiştir.
Askeri Fabrikaların Kuruluşu (1921-1950)
Milli Mücadele yıllarında ordunun silah ihtiyacını
gidermek için işgal altında bulunan İstanbul’dan Anadolu’ya çeşitli tezgâhlar
nakledilerek Ankara ve çevresinde küçük imalathaneler şekline dönüştürülmeye
çalışılmış, akabinde de 1921 yılında Askeri Fabrikalar Umum Müdürlüğü teşkil
edilmiştir.
Savunma sanayinin geliştirilmesi için Kırıkkale’de
entegre silah fabrikalarının kurulması yönünde ilk adım İzmir’de toplanan I.
İktisat Kongresi’nde yapılan çalışmalar esnasında atılmıştır. Bu çalışmaların
semeresi olarak 1924 yılında Ankara’da hafif silah ve top tamir atölyeleri,
fişek ve marangoz fabrikası, 1928’de Kırıkkale’de pirinç ve elektrik makineleri
fabrikaları, 1929’da Kırıkkale’de mühimmat fabrikası, 1930’de Ankara’da Kayaş
Kapsül Fabrikası, 1931’de yine Kırıkkale’de çelik fabrikası, 1935’de Ankara’da
Mamak Gaz Maske Fabrikası ve 1936’da Kırıkkale’de barut, tüfek ve top fabrikaları
sırayla işletmeye açılmıştır. Faaliyete geçirilen bu fabrikalarla MKE’nin
çekirdeği oluşturulmuştur.
Askeri fabrikalar gittikçe gelişerek bir taraftan Türk
ordusuna yeter miktarda silah ve cephane sağlarken öbür yandan İkinci Dünya
Savaşı içerisinde yedek parça sıkıntısı bulunan Demiryolları, Denizyolları ve
Sümerbank gibi kuruluşlara yedek parça imal ederek bu kurumlarda ortaya çıkabilecek sıkıntıyı
giderme yoluna gitmiştir. Fabrikaların yaptığı en önemli faaliyetlerden biri
de, Sümerbank’ın Hereke Fabrikası için ihtiyaç duyulan, son teknolojiye sahip
50 adet dokuma tezgâhı imal ederek bu alanda bir yeniliğe adım atması
ol-muştur. Çoğunluğu Ankara ve Kırıkkale’de bulunan 17 üniteden müteşekkil
askeri fabrikaların, ülkenin harp sanayinin yanı sıra piyasa ihtiyaçlarını
karşılamaya yönelik girişimlere de yer vermesi dönemin yaşanan en önemli
gelişmeleri arasındadır.
MKEK’nin
Kuruluşu ve Görevleri
Askeri
Fabrikalar Umum Müdürlüğünün, MKE Kurumu adı altında iktisadi devlet teşekkülü
haline dönüştürülmesi ve İşletmeler Bakanlığına bağlanması 8 Mart 1950 tarih ve
5591 Sayılı Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu Kanunu ile yürürlüğe girmiştir.
Sivil
Kurum Ankara’nın Tandoğan mevkisindeki binada faaliyetlerine başlamıştır. Bu
tarihi bina 1925 yılında Türk-Alman mimarisinin sentezi şeklinde
projelendirilmiştir. İmalat-ı Harbiye Umum müdürlüğü olarak inşa edilen bu
yapının 1990 yılında restorasyonu yapılmıştır.
Kurum
sadece savunma sanayi alanında değil, sivil alanda da birçok ürünün ilk üretimi
Kurum tesislerinde gerçekleştirilmiştir. Örneğin, 1950’li yıllarda MKE Kurumu
tarafından üretilen tek motorlu UĞUR 44 ilk Türk Uçağı’dır. İlk demiryolu rayı
haddeleme, ilk sac mamulleri ve pirinç malzeme, takım tezgahları, vasıflı çelik
haddehanesi, pik ve sfero dökümhanesi, elektrik sayaçları, zirai mücadele
aletleri, tekstil makineleri, dişli ve dişli kutusu imal tesisleri, çelik çekme
boru, askeri pil imalatları da bu ilkler arasındadır.
Aynı zamanda MKE Kurumu, tarım sektörü için (traktör,
zeytinyağı üretim makineleri, kuluçka makinesi, köstebek kapanı, zirai ilaçlama
makineleri, çay işleme makineleri, buğday kalburu, diskaro, pulluk), madencilik
sektörü için lokomotif ve vagonet, Emniyet teşkilatına jop, kelepçe, yerel
yönetimlere çöp kamyonları gibi üretimlerin yanı sıra piyasanın ihtiyacı olan
inşaat ve kazı makineleri (greyder, ekskavatör, silindir, kompresör, şantiye
tipi karavan), takım tezgahları (torna, matkap, freze, planya), dokuma
tezgahları, otobüs, dikenli tel, kafes tel, gaz ocakları, güneş kolektörleri,
mutfak tüpleri gibi çok geniş bir yelpazede üretim yapmıştır.
Kurum,
1950’li yılların ortasından itibaren özel sektörün giremediği, güçlükle gelişen
ve ekonomide darboğaz yaratan sanayi alanlarına da etkin bir müteşebbis olarak
girmek gereğini duymuştur.
Böylece
hem savunma sanayinin belirsizlikten kaynaklanan riskini bertaraf etmek, hem de
yeni gelişen ülke sanayisine öncülük etmekle de kendini görevlendirmiş olan
Kurum, (bu kapsamda; Türk Traktör Fabrikası, Trakmak, Tofaş Otomobil Fabrikası,
Tofaş Oto Ticaret, Tügsaş, Nitromak vb. dev sanayi kuruluşlarının kurulmalarına
büyük ortak olarak öncülük etmiştir.) sanayimiz için yetişmiş insan gücü ile
bir okul, teknolojik gücü ile de bir ekol oluşturmuştur.
1955’te
temeli atılan “Ankara gazi fişek fabrikası 7 Ekim 1957 de açılmıştır. 1955 ‘te
top ve tüfek fabrikası ordunun silah talebi olmaması üzerine çay kıvırma
makineleri Ankara silah fabrikası ise çay makineleri pulluk pancar çatalları
zirai mücadele araçları dokuma tezgahları karyola vb. üretiminde bulundu. Gaz
maske fabrikasında ise otomobil yedek parçasından gaz ocağına varıncaya kadar
değişik işler yapıldı. İstanbul’daki barut fabrikalarının arazileri ise Adnan
menderes hükümeti zamanında bugün Ataköy’ün kurulu bulunduğu mevkii mesken
yapılması için emlak ve eytam bankasına satıldı.
Kurumun
özellikle 1960-2010 yılları arasında gerçekleştirdiği gerek yatırımları gerekse
özel sektöre sermaye katılımları ile ülkemiz ekonomisine olan katkısı önemli
boyutlara ulaşmıştır. Yapılan bu teknoloji yatırımları ile hem yeni ürünler
kazanılmış, hem önemli döviz tasarrufu yapılmış, hem de ülkemiz savunma ve özel
sektörüne öncülük edilmiştir.
Kurumun
5591 sayılı özel kuruluş kanunu, 105 sayılı KHK ile bu tarihte yürürlükten
kaldırılmış ve MKE Kurumu’nun da dahil olduğu KİT’leri tek bir mevzuat altında
birleştirmeyi amaçlayan, 18/06/1984 tarihli 233 sayılı KHK yürürlüğe girmiştir.
Kurum, 1950 yılından beri ilgili Bakanlık olan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
bünyesinden çıkarılarak, 2000 yılında MSB’nin ilgili kuruluşu haline
getirilmiştir.
Bu
gelişmelerin MKE Kurumu’na yansıması da; Kurumun özel sektöre yönelik
üretimlerinden vazgeçmesi ve tüm imkân ve yeteneğini TSK’nin ihtiyaçlarına
yöneltmesi şeklinde olmuştur. Piyasaya dönük üretim yapan şirketlerden; Anpil
A.Ş. 1998 yılında tasfiye edilmiş, Elsa A.Ş. 1999 yılında işletme statüsüne dönüştürülmüş,
Etağ, Taksan, Tümosan, Asil Çelik A.Ş.ler 1998 yılında, Çelbor A.Ş. ise 2001
yılında Özelleştirme İdaresi Başkanlığına devredilmiştir.
Kurum
halen;Merkez Teşkilatı, 2 İşletme Müdürlüğü,10 Fabrika Müdürlüğü ile
faaliyetini sürdürmektedir.
Ağır Silah ve Çelik Fabrikası (KIRIKKALE)
Barut Fabrikası Müdürlüğü (KIRIKKALE)
Çankırı Silah Fabrikası Müdürlüğü (ÇANKIRI)
Destek
Tesisleri İşletmesi (KIRIKKALE)
Gazi Fişek Fabrikası (ANKARA)
Hurda İşletmesi (ANKARA)
Kapsül Fabrikası (ANKARA)
Maksam Makina ve Maske Fabrikası (ANKARA)
Mühimmat Fabrikası (KIRIKKALE)
Pirinç Fabrikası (KIRIKKALE)
Roket ve Patlayıcı Fabrikası (ANKARA)
Silah Fabrikası (KIRIKKALE)
Kurum ve Kırıkkale
Kurum özellikle Kırıkkale ile özdeşleşmiş Kırıkkale’nin
kurulması ve gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Adeta “Şehir Kuran Kurum”
unvanı ile şehrin özellikle sosyal hayatına yön vermiştir. Şehirde hızla artan
gecekondulaşmaya karşı düzenli konutları şehirleşmeye örnek teşkil etmiştir.
Açık havuzlar, mesire alanları, Parklar, Sinema, Düğün Salonu, Lokal, Hastane,
Silah Müzesi ile bir çok konuda öncülük etmiştir.
Korona ve
MKE
Kurulduğu günden bugüne ülkemiz için hayati görevler
ifa eden MKE bu günde bütün dünyayı kasıp kavuran Covid19 virüs salgınına karşı
SOLUNUM
CİHAZI ÜRETİMİ,
MASKE
ÜRETİMİ,
DEZENFEKTAN
ÜRETİMİ,
SİPERLİK
ÜRETİMİ,
GAZ
MASKESİ ÜRETİMİ,
KILIF
ELBİSE ÜRETİMİ
İle
milletimizin yanında olduğunu göstermiştir. Fatih Sultan Mehmet’ten, Mustafa
Kemal Atatürk’ten miras kalan Türk Devleti için vazgeçilmez hayati önem taşıyan
kurumuza ne kadar ihtiyacımız olduğunu bir kez daha göstermiştir. Varlığı ile
bize güven veren bütün MKE çalışanlarına bir kez daha teşekkür ediyorum.