Aklını yüksek düzeyde kullanan ülkeler ürettikleri üstün teknolojik mal ve hizmetler sayesinde refahlarını artırmış aklını kullanamayan ülkeler gelişememişler, yüzlerce sorunlarını halledememişlerdir. İnsanlığın keşfettiği birçok icatlar akıl yolu ile bulunmuş, güçlü eserler meydana getirilmiştir. Antik Yunan ve Roma’nın devamı ve aynı kültürün takipçisi ABD ve AB ülkeleri inançlarını “akıl dini” sayıp çağdaş, modern refah ülkeleri seviyelerine yükselmişlerdir.

      Yüce kitabımızın birinci emri “Ikra' bismi rabbikelleziy halak/Yaratan Rabbinin adıyla oku!”,

      İkinci emri “Nûn, velkalemi vemâ yesturûn/And olsun kaleme (ilme) ve yazdıklarına” dır.

      Dinimiz, “Aklını kullanmayanlar üzerine pislik yağdırırım, belayı üzerlerinden eksik etmem” ayeti ile inananları uyarmaktadır.

      “Aklınızı artırın, artırmaya çalışın çünkü aklı eksik olanın dini eksik olur. Akıl da yedi kat gökyüzündeki Allah’ın nurudur, ışığıdır, melekesidir. Aklın zerresi oruçtan da, namazdan da üstündür.”  

      “Aklı şehvetinden önde olan insan meleklerden de üstün insandır, şehveti aklından önde olan insan hayvanlardan da aşağılık en adi hayvandır.” Kutsi hadisleri ise “dinimizin de bir akıl dini olduğunu” anlatır.

      Okuma ve aklımızı artırma İslam’ın birinci şartı olmasına rağmen aynı İslam toplumları asırlardan beri sahte tarikatlar, dinsel, mezhepsel çatışmalar, kavgalar, savaşlar yüzünden gelişememiş ve ilerleyememişlerdir.

      Başta İslam dini olmak üzere batılı filozoflar ile bazı doğulu filozof ve düşünce insanları akla, bilgiye önem vermiş aklımızı artırmadan din, iman başta olmak üzere hiçbir şeyin anlaşılamayacağını bildirmişlerdir. İslam’a göre bir nur olan akıl sayesinde görmediğimiz birçok şeyi görebilir, hissedebiliriz. Prof. Dr. Yaşar Nuri Öztürk “Aydın dağın ötesini görendir” diyerek akıl gücünün önemini anlatır. Bazı filozoflar, düşünürler ve fikir insanları ve dinlere göre akıl tarifi:

*

• Çetin Altan: “Akıl, akıl gel kıçıma takıl.”

• Edip Yüksel: “Allah’ın nuru, ışığıdır akıl.”

• Latinler: “Akıllı adam rüzgâra karşı işemez.”

• Cournot: “Akıl eşyanın hikmetini kavrama kabiliyetidir.”

• Büyük Türk Lügati: “Akıl, anlamak ve bilmek melekesidir.”

• Comte: “Akıl, eğitim ve felsefe dilinin belli başlı ameli tecellisidir.”

• Roger Garaudy: “Şark toplumunda aklın bittiği yerde inanç başlar.”

• İsmet Özel: “Akılcı düşünceden, akıllı yaklaşımdan akıllı sonuç çıkar.”

• İmam Gazali: “Allah indinde en kıymetliniz, akılca en üstün olanınızdır.”

• Bossuet: “Akıl, insanları aşan, sınırlı nesneleri tanıyabilen cihanşümul bir melekedir.”

• İbn-i Rüşd: “Hak yarattığı ilk şey akıl yani kalemdir (ilimdir). Bilgi akıl yoluyla elde edilir.”

• Pascal: “Aklın erişeceği son basamak, kendini aşan sayısız mefhumların varlığını idraktir.”

• J. J. Rousseau: “İnsanın aklı bedenden ayrı olarak gelişmez, beden sağlamsa zihin de iyi işler.”

• La Bruyére: “Akıl da hakikat gibi tektir. Ona varmak için tek yol var. Ondan ayrılmak için binlerce yol.”

• Nef’i: “Türk’e Hak çeşme-i irfanı haram etmiştir” (Hak Türk’e anlayış yeteneğinin çeşmesini haram etmiştir.)

• A. France: “Akıl, sokaktaki adamda pek bulunmayan, büyük adamlarda ise hemen hemen hiç bulunmayandır.”

• Cicero: “Hayvanlardan üstün insanlara mahsus bir kabiliyet. Akılla deliller getirir, cerh eder, tartışır, neticeye varırız.”

• D’Alembert: “Akıl bir saate benzetilebilir. Akrebin ilerlediğini göremezsiniz ama ilerler. Ancak belli bir zaman sonunda ne kadar yol aldığı fark edilir.”

• Platon (Eflatun): “Akıl tabiatı ve kanunlarını, ahlakın temellerini ve kurallarını kalbi olarak keşfetmeye yarayan bir vasıtadır. Yeryüzünün iki gücü vardır: Akıl ve kılıç, çoğu zaman akıl kılıcı yenmiştir.”

• Descartes: “Ben düşünen bir nesneyim başka bir deyişle bir ruh bir zihin veya bir akıl. Akıl isabetli hüküm verme melekesidir.”

• Taine: “İnsana doğuştan gelen asli ve ebedi bir mevhibe değildir, sonradan kazanılan her an yok olabilen bir bileşimdir.”

• Ahura Mazda: “Akıl insan gönlünü aydınlatan tanrısal bir ışık, sevgi ile biçimlenen bir mutluluk unsurudur. Cahil insan, Ahura Mazda’nın (Tanrının) katına ulaşamaz.”

• Thomas Carlyle: “Uyanmış bir düşüncedir akıl ve uyanmış bir düşünce bir daha uyumaz, ölmez sadece değişir. Güneş tutulmaları birkaç dakika içindir hâlbuki akıl tutulmaları asırlarca sürebilir.”

• Parmenides: “Evrene aklıyla yönelen, bilimsel akıl yürüten, mantıksal düşünen insan hakikati, gerçeği kavrar. Gerçek evren ise akıl yoluyla kavranır. Akıl ve düşünce hakikat ile eşittir.” 

• 4. Halife Ali (r.a.): “Akıl; nimetlerin en büyüğü, dünya ve ahret; şereflerin en yücesidir. Akıllı kimsenin lisanı kalbindedir. Düşünerek söyler. Akıl gibi mizan, kanaat gibi hazine, fazilet gibi ayna olamaz. Akıl gibi zenginlik, bilgisizlik gibi yoksulluk, iyi huy gibi dost, edep gibi miras, başarı gibi rehber, ilim gibi şeref, danışmak gibi arka olamaz.”

• Cemil Meriç: “Şark hiçbir zaman ciddiye almamış aklı. Kelime Arapçada köstek demekmiş. Bu ilk mana bütün semantik gelişmeyi damgalamış. Aklın ışığı insanlığın yolunu aydınlatmalı. Etrafındaki karanlıklardan sıyrılmak için ışık olman gerekir. Hayat yolunda sönmez bir ışık olun. Işık olmak için yanmak lazım. İnsan kitap sayesinde ışıklaşarak ilmin ve hakikatin zirvesine tırmanır. Bir toplumdaki giderek artan doğru ve isabetli düşüncelerin bütünüdür akıl. İnsanların genel olarak kabul ettikleri hakikatler bütünüdür akıl.”