Paralı asker;bu askerlerin güçlü olunan ve iyi ücret ödenen dönemlerde, diğer askerlere göre daha profesyonel bir anlayışla görev yaptıkları görüldüğü halde; kriz durumları, sıkışık anlarda veya ödemelerde gecikme gibi durumlarda; disiplinsiz davrandıkları, görevlerini tam yapmadıkları, bazen verilen emirleri umursamadıkları, hatta savaş alanını terk edip gittikleri dahi görülmüştür.Devlet adamı ve stratejist Machiavelli’de (1469-1527), dönemindeki paralı askerler hakkında olumsuz değerlendirmeler yapmıştır. Kolayca cepheyi terk etme yanında, güçlü olduklarında yönetime müdahale etme de onların özellikleri arasındadır. Paralı askerler tanımı 1949 Cenevre Sözleşmeleri’ne Ek I No.’lu Protokolün 47’nci maddesinde düzenlenmiştir: “Bir paralı asker, savaşçı ya da savaş esiri olma hakkına sahip olmayan, yerel olarak ya da yurt dışında, silahlı bir çatışmada savaşmak üzere işe alınan, savaşlarda doğrudan yer almış olan, özellikle özel kazanç arzusu ile savaşlarda yer almak istemiş olan ve çatışmaya dahil olan bir Tarafça ya da Taraf adına, söz konusu Tarafın, silahlı kuvvetlerindeki benzer rütbe ve işlevler için savaşçılara ön gördüğü veya ödediği miktarın üstünde maddi tazminat alacağı vaat edilen, hem Çatışma Taraflarından birinin vatandaşı olmayan hem de bir çatışma tarafınca kontrol edilen topraklar üzerinde ikamet etmeyen, bir çatışma tarafının silahlı kuvvetlerine mensup olmayan, Çatışma Taraflarından olmayan bir Devlet tarafından bu devletin silahlı kuvvetlerinin bir mensubu olarak resmi görevle gönderilmemiş olanlar…”1989 Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nde ise paralı askerlerle ilgili, bu tip askerlerin kullanımı ve finanse edilmesinin yasaklanmasıyla ilgili kararda, bu tanım yeniden düzenlenmiştir.

Yukarıdaki tanımı yaparken şunu da ifade etmek gerekir ki! kendi ülkesi ve hedefleri için savaşanlar, ülke içinde ya da dışında maaş karşılığı savaşsalar dahi, paralı asker tanımı içerisine girmezler.

PMC'ler oldukça tartışmalıdır. Örneğin, 2001'den bu yana, Birleşmiş Milletler Paralı Asker Sözleşmesi, PMC'ler tarafından sağlanan hizmetlerin paralı asker faaliyeti olarak kabul edilmesiyle, silahlı çatışmalarda paralı askerlerin  kullanılmasını yasaklamıştır. Ancak, Amerika Birleşik Devletleri PMC faaliyetlerinin paralı asker olduğu fikrini reddetmiş, Çin ve Rusya da dahil olmak üzere oldukça büyük askeri güce sahip diğer ülkelerle birlikte sözleşmeyi onaylamamıştır.

Özetle Soğuk Savaş sonrası, küreselleşmenin yaygınlaşmasıyla, Batı’nın yeni güvenlik anlayışı çerçevesinde yeni çatışmalara girmesiyle birlikte paralı askerler artık özel askeri şirket olarak hizmet vermeye başlamıştır. Özel askeri şirketlere aşırı talep olan dönem ise 11 Eylül sonrasıdır. Zira bu dönemde “teröre karşı küresel savaş” başlığı altında Afganistan ve Irak başta olmak üzere birçok yerde, hukuksal olarak tanımlandığı sınırların dışına çıkan özel paralı asker şirketlerine talep artmıştır.

Tabi ki, paralı askerlerin ve şirketlerin bazı alanlarda kullanımı, kontrollü olmak şartıyla, kuvvet çarpanı doğrusalında daha ekonomik ve pratik gözükmektedir. Ancak, kontrolsüz hale geldiğinde bu güçlerin, disiplinsiz yapıları ile hukuk dışı yollara sapabildikleri, zorlandıklarında görev alanlarını terk edebildikleri, hatta savaşı ve çatışmaları kendi çıkarları doğrultusunda değerlendirerek, yönlendirdikleri de görülebilmektedir. BM’nin Libya’ya yönelik silah ambargosunu izlemekle görevli komitenin içerisindeki uzman bir ekip tarafından hazırlanan raporda, uluslararası hukuka ve Cenevre Sözleşmesi'ne göre Wagner paralı askerlerinin, sivil yerleşim bölgelerine tuzakladıkları mayınları işaretlemesi ve bölge sakinlerini uyarması gerektiği belirtilerek başkent Trablus’un güneyindeki Ayn Zara bölgesindeki sivil yerleşim bölgelerine 35 mayın yerleştirdiği ve herhangi bir tedbir almadığı dolayısıyla uluslararası hukuku ihlal ettiği bildirilmiştir.

Paralıasker, siyasi çıkarları veya sorunları gözetmeksizin herhangi bir devlet veya ulus için savaşan kiralık profesyonel askerlerdir. Organize savaşın ilk günlerinden 17. yüzyılın ortalarında siyasi sürekli orduların gelişimine kadar, hükümetler askeri güçlerini sık sık paralı askerlerle desteklediler. Paralı askerlerin istihdamı, 14. yüzyılın başlarında olduğu gibi, politik olarak tehlikeli ve pahalı olabilir. Almogaváres, Bizans İmparatorluğu tarafından Türklerle savaşmak için tutulan İspanyol sınır askerleridir. Ön cephede ve kanatlarda duran, düşmanı taciz eden, garnizonlarına sürpriz bir şekilde saldıran ve konvoylarını önleyen ordunun ilerlediği araziyi keşfetmekten ibaret görevleri vardı. Savaşta yenmeye yardım ettikten sonra patronlarına sırt çevirdi ve Magnesia bölgesine (Manisa-Alaşehir) saldırdı. Liderlerinin öldürülmesinden sonra iki yılını Trakya'yı harap ederek geçirdiler ve ardından Makedonya'ya geçtiler.

Yüz Yıl Savaşlarının (1337-1453) ardından Avrupa, savaşmaktan başka bir şey için eğitilmemiş binlerce adamla istila edildi. 15. yüzyılda İsviçre, İtalyan ve Alman askerlerinin “özgür bölükleri” hizmetlerini çeşitli prens ve düklere sattılar. Genellikle açgözlü, acımasız ve disiplinsiz olan bu kiralık askerler, savaşın arifesinde firar edebilir, patronlarına ihanet edebilir ve sivilleri yağmalayabilirdi. İsyankâr davranışlarının çoğu, işverenlerinin hizmetleri için ödeme yapma konusundaki isteksizliği veya yetersizliğinin sonucuydu. 

Ne zaman katı disiplin, hızlı ödeme ile sürdürülen uygulama, paralı askerlerin etkili askerler olduklarını kanıtlayabiliyordu. İsviçre askerleri, kendi kanton hükümetleri tarafından tüm Avrupa'da geniş çapta kiralandı ve yüksek bir itibara sahip oldu. 18. yüzyılın sonlarından beri paralı askerler, çoğunlukla, bireysel servet askerleri olmuştur. Dünya Savaşı'ndan bu yana, bazı Üçüncü Dünya ülkelerinde, özellikle de hem hükümet hem de hükümet karşıtı gruplar tarafından işe alındıkları Afrika'da biraz öne çıktılar.

Özel sektör kuruluşlarının askeri güç kullanması yeni bir şey değildir. Örneğin, Doğu Hindistan 18. ve 19. yüzyıllarda emrinde büyük bir orduya sahipti. Özel sektör aktörleri de uzun süredir orduların donanımının korunmasına yardımcı oldu. Yine de 20. yüzyılın büyük bir bölümünde, muharebe görevlerinin dışarıdan temin edilmesi önemsenmedi ve askeri gücün kullanılması büyük ölçüde devlet kurumlarıyla sınırlandırıldı. 

Özel Askeri Şirketler, silahlı ya da silahsız olarak, askeri ve güvenlik operasyonları ile koruma hizmetleri yürüten, gerektiğinde müşterilerine istihbarat ve lojistik destek sağlayan veya danışmanlık hizmeti sunan kâr amaçlı kuruluşlardır. Bugün dünyada, ABD, İngiltere, İsrail başta olmak üzere, yüzlerce askeri şirket bulunmaktadır. ÖzelAskeri Şirket, ulusal hükümetlere, uluslararası kuruluşlara ve devlet dışı aktörlere askeri hizmetler sunan bağımsız ordu yapısıdır. Özel askeri şirketler, özelleştirilmiş askeri endüstrinin önemli ve son derece tartışmalı bir unsurunu oluşturur . PMC'ler, savaş ve koruma kuvvetleri sağlama konusunda uzmanlaşmıştır. Çalışmaları, küçük ölçekli eğitim görevlerini yürütmekten, tanklar ve saldırı helikopterleri de dahil olmak üzere güçlü silah platformlarıyla donatılmış birkaç yüze kadar yüksek eğitimli askerden oluşan savaş birimleri sağlamaya kadar uzanır.

Wagner Grubu olarak bilinen ve paralı askerlerden ve sivillerden oluşan Wagner, Rusya’ya ait yarı askeri bir güç olarak biliniyor. Çoğu, geçmişte Rusya'nın seçkin birliklerinde ve özel kuvvetlerinde görev yapmış askerlerden oluşan Wagner, genel olarak Rus Ordusunun, resmi ve yasal olarak faaliyet gösteremediği alanlarda faaliyet gösteriyor. Yani açıkça devlet destekli ancak birçok yerdeki faaliyetleri Rusya tarafından bilindiği halde, çoğu zaman kabul edilmiyordu. Bunun nedeni ise dış müdahalelerde kayıp sayısı ve maliyetlerin kamuoyundan gizlenmek istenmesinin yanında, yapılan suikast ve yasa dışı operasyonların, Rusya devletine olan ve olacak sorumluluğundan kurtulmak isteniyor olması.

Wagner Group, resmi adıyla PMC Wagner, Rus hükümeti adına dünya çapında askeri operasyonlar yürüten Rus paralı asker grubu. Özel askeri şirketler Rusya'da yasa dışı olsa da Wagner ile Rus askeri ve istihbarat yapıları arasında uzun süredir kapsamlı bağlar olduğu varsayılıyor. Haziran 2023'te bu bağlantılar Rus basını tarafından doğrulandı. Vladimir Putin, “tüm Wagner Grubu'nun bakımı tamamen devlet tarafından sağlandı” demiştir.

Bazı konuları açıklamak ve olayın derinliğini anlamak, çoğu zaman disiplinlerarası bir çalışmayı gerektiriyor. Görünüşte, Wagner tarafından Rusya Yönetimine yönelik bir kalkışmanın olduğu doğrudur. Karşılıklı suçlamaların da mevcut olduğu açık. Ancak, Wagner’in başındaki Prigozhin’in aylar öncesinden başlayan serzenişlerinin, Rus yönetiminin Wagner grubunun daha etkin kullanmak için kontrol altına alma çalışmalarının ve Prigozhin’in kendi kurduğu grubu lağvettiğini sessiz sedasız kendisinin ifade etmesinin de dikkate alınması gerekiyor. Kaldı ki, bu grup üyelerinin büyük bir kısmının ülkesini sevdiği de bir gerçek, grup üyelerinin hepsinin de isyana kalkışmadığı, Belarus’daki Wagner varlığının daha şimdiden Polonya gibi ülkeleri rahatsız etmeye başladığı da.

Paralı askerlerden bu kadar bahsedilmesinin nedeni, Rusya Devlet Başkanı Putin’in özel ordusu olarak da bilinen, bir çeşit özel askeri şirket olan Wagner’in, Putin’e karşı ayaklanmasıdır.

Özcan DEMİRBAŞ

(E) J.Astsb.Kd.Bçvş